Tarım sektöründeki mevcut problemlere ilave olarak, COVİD 19 virüsü de sektörü derinden etkilemiştir. Son yıllarda bilhassa bu yıl ciddi etkili olan kuraklığında tarım sektörünü etkilemesinin beklendiği, bu nedenle sektöre özel önem atfedilmesinin gerektiği kamuoyunda tartışılmaya başlandı.
Tarım sektöründeki mevcut problemlerden öne çıkanların düşündüğümüzde; sektörde fert başına gelirin diğer sektörlerden ve bilhassa asgari ücretten dahi düşük olması, üretim maliyetlerinin yüksekliği, pazarlama problemleri ve finansmana ulaşımdaki zorluklar olarak sayabiliriz. Diğer teknik ve yapısal zorluklar zaten sektörün temel problemleri olarak ayrıca ele alınmalıdır.
Yaklaşık bir yıldır bütün dünyayı derinden etkileyen COVID 19 salgınının bir süre daha devam edeceği görülüyor. Salgın sürecinde önemli olan hususun, üretilmiş tarımsal ürünlerin ve stoklarının metropollere ulaştırılması ve üretimin sürekliliğinin sağlanması olduğunu daha önceki açıklamalarımızda söylemiştik. Bu nedenle tarım sektörü ile ilgili olarak bir çalışma yaptık. Bu çalışmadan elde ettiğimiz bilgilerle, yaptığımız değerlendirmelerden bir kısmını bu yazımızda paylaşmak istedik.
Asgari ücret ve iktisadi faaliyet kollarına göre kişi başına gelirin (2003-2020 yılları arasında) mukayese edilebilmesine yönelik bir değerlendirme yapıldığında ortaya çıkan durumu tespit etmeye çalıştık.
Bu dönemde tarım ormancılık ve balıkçılık sektörünün toplam istihdam içindeki payının yüzde 35’lerden yüzde 18,5’lere, sektörün GSYİH içindeki payının da yüzde 10 düzeyinden yüzde 5,7’lere, düştüğü görülmektedir.
Aynı dönemde sanayi sektörü istihdamının toplam istihdamdaki payı yüzde 20’ler civarında kalmıştır. İnşaat sektörünün payı yüzde 4,5’lerden yüzde 7’lere yükselmiştir. Dönem boyunca hizmet sektörü istihdamının payı yaklaşık 12 puan artarak yüzde 52’lere ulaşmıştır.
Tarım ormancılık ve balıkçılık sektörü fert başına geliri 2003–2020 dönemi boyunca diğer sektörlerin ve asgari ücretin gerisinde kalmıştır.
Asgari ücret 1 kabul edildiğinde, tarım ormancılık ve balıkçılık sektörü kişi başına geliri cari fiyatlarla yıldan yıla değişmekle beraber asgari ücretin yüzde 80’leri civarında teşekkül ettiği görülmektedir.
Sanayi, inşaat ve hizmetler sektörü ise yıldan yıla farklılık göstermekle beraber asgari ücretin 2-3 katı arasında değişmektedir. Ortalama fert başına GSYİH ise asgari ücretinin yaklaşık 2-2,5 katı düzeyinde gerçekleşmiştir.
Tablo 1. Yıllık Asgari Ücret ve İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kişi Başı Gelir Endeksi (Cari Fiyatlarla, TL) (Asgari Ücret=1) (2003–2020)
Tarım ormancılık ve balıkçılık sektörü 1 kabul edildiğinde fert başına gelirin 2003-2020 yılları arasında asgari ücretten düşük olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründe kişi başına gelirin ise son 10 yılda tarım ormancılık ve balıkçılık sektörünün 3 katı civarında olduğu ortaya çıkmaktadır.
Tarım ormancılık ve balıkçılık sektörünün fert başına gelirinin inşaat sektörü ile karşılaştırıldığında benzer bir durum ortaya çıkmakla birlikte (3-3,5 katı) 2019 ve 2020 yıllarında 3 katın altına düştüğü görülmektedir. Hizmet sektöründe de benzer bir durum müşahede edilmekle birlikte, ortalama olarak 3 katın altında olduğunu söylemek mümkündür.
Tablo 2. Yıllık Asgari Ücret ve İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kişi Başı Gelir Endeksi (Tarım=1) (2002–2020)
Tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payının dönem içinde önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Azalan Tarım sektörü istihdamının payı diğer sektörlere kaymıştır. Sanayi sektörüne yakın istihdam sağlamasına rağmen fert başına gelir açısından diğer sektör ortalamalarının yüzde 30’ları civarında gelir elde ettiği ortaya çıkmaktadır.
Bütün bunlardan çıkardığımız sonuç, tarım sektörünün stratejik bir sektör olarak vazgeçilmezliğinin kriz anlarında daha açık bir şekilde ortaya çıktığı ve ihmal edilemeyeceğinin net bir şekilde görüldüğüdür.